De gevolgen van overgewicht op een rij

Ongeveer de helft van de Nederlanders heeft overgewicht en waarschijnlijk zouden al die mensen graag minder wegen. Maar wat is er eigenlijk mis met te zwaar zijn? Of wat neutraler: wat zijn de gevolgen van overgewicht? 

Natuurlijk is er het feit dat iemand met overgewicht niet voldoet aan het standaard schoonheidsideaal in Nederland. (Leuk, zo’n ideaal waar meer dan de helft van de mensen sowieso al niet aan voldoet.) Maar allerhande gezondheidsorganisaties hameren vooral om andere redenen op de negatieve gevolgen van overgewicht. Die hebben te maken met verhoogde risico’s op ziekte op de lange termijn en met een aantal onprettige effecten op de kortere termijn. In dit artikel zet ik kort op een rij welke gevolgen overgewicht kan hebben. Voor we daar in duiken wil ik je wel één ding op het hart drukken.

Voel je niet schuldig over overgewicht

Overgewicht wordt vaak besproken alsof het een moreel falen is. Als iemand maar niet zo gulzig, ongeïnformeerd en/of lui was, dan zou hij heus wel een gezond gewicht hebben. Lichaamsgewicht wordt echter bepaald door een hoop factoren. Op een aantal van die factoren kun je invloed uitoefenen (voeding, lichaamsbeweging, stress), op een aantal maar zeer beperkt of niet (bv de beschikbaarheid van gezonde voeding, je genen, de prikkels tot calorierijk eten die onze omgeving constant geeft).

Daarmee wil ik niet zeggen dat je je gewicht maar moet negeren omdat er toch niets aan te doen is. Helaas heeft overgewicht gevolgen en mogelijk helpt het je om die te kennen. Misschien wil je zelfs je best doen om gewicht kwijt te raken. (Ik schreef een ander artikel om je op weg te helpen als je op zoek bent naar de beste manier om af te vallen.) Maar laat je alsjeblieft geen schuldgevoel aanpraten als je overgewicht hebt. Ervan af komen en blijven is een levenslange onderneming die een hoop applaus verdient.

Goed, dat gezegd hebbende kunnen we door naar wat waarschijnlijk het bekendste probleem met overgewicht is.

Verhoogd risico op hart en vaatziekten

Je hebt het vast wel eens gehoord: als je te zwaar bent heb je meer kans om te overlijden aan een ziekte van je hart of bloedvaten. Denk bijvoorbeeld aan een hartinfarct of beroerte.

Overgewicht is daarvoor een risico op zich; als je BMI boven de 25 ligt heb je een grotere kans op op hart- en vaatziekten. Maar als je overgewicht hebt, is de kans ook groter dat je een hoge bloeddruk of verhoogd cholesterolgehalte in je bloed hebt. Helaas zijn dat vervolgens weer extra risicofactoren voor problemen met je hart en vaten.

Het maakt voor het risico op hart- en vaatziekten uit waar je vet zich verzamelt. Als je een “appel-figuur” hebt en vet vooral opslaat rond je buik, loop je een groter risico dan met een “peer-figuur” waarbij het vet meer rond je heupen en benen zit. Dit is waarom steeds vaker wordt gezegd dat BMI eigenlijk niet zo’n goede indicator is van overgewicht. Voor een betrouwbaarder risico-inschatting moet je ook naar buikomvang kijken.

Nare club van risico’s: metabool syndroom

Een grote buikomtrek heeft een paar vrienden waarmee het een extra groot risico vormt op hart- en vaatziekten. Samen gaan ze zo opvallend vaak vooraf aan problemen met hart en vaten dat het groepje een eigen naam heeft: metabool syndroom.

De precieze definitie van het metabool syndroom wisselt. In grote lijnen wordt de diagnose gesteld als iemand meerdere van de volgende kenmerken heeft:

• Verhoogde nuchtere glucosewaarde
• Verlaagde hoeveelheid HDL-cholesterol (dat is het “goede” cholesterol)
• Verhoogde triglyceriden (een ander type vet in je bloed)
• Grote middelomtrek (bij vrouwen meer dan 88 cm, bij mannen meer dan 102 cm)
• Hoge bloeddruk

Omdat een combinatie van (een aantal van) deze 5 risicofactoren zo vaak vooraf gaan aan hart- en vaatziekten, is het de moeite waard om te proberen ze te beperken. Je leefstijl veranderen kan daar onderdeel van zijn, bijvoorbeeld door anders te eten, meer te bewegen of anders om te gaan met stress. Als je daarmee aan de slag wilt, help ik je graag. Ontdek mijn coachingsaanbod.

Over de precieze werking van het volgende overgewicht probleem weten wetenschappers nog relatief weinig. Maar dat het een probleem is, is helder.

Overgewicht veroorzaakt mini-ontstekingen

Overgewicht wordt veroorzaakt doordat er langere tijd meer energie je lichaam binnenkomt (in de vorm van calorieën in je eten en drinken) dan je verbruikt. Die energie wordt opgeslagen in vetcellen. Vetcellen doen echter meer dan alleen vet opslaan. Zo spelen ze bijvoorbeeld een rol bij het bepalen van hoeveel je eet. Maar vetcellen zijn ook een onderdeel van een systeem dat leidt tot mini-ontstekingen.

Hoe dat werkt is nog niet duidelijk. Het lijkt erop dat het immuunsysteem van iemand met overgewicht chronisch ontstekingsreacties teweeg brengt in de vetcellen, vooral in de buik. Die ontstekingen voel je niet direct- je krijgt er geen buikpijn of koorts van. Maar ze zijn wel gelinkt aan het minder gevoelig worden van jelichaam voor insuline. In eerste instantie is dat geen groot probleem omdat de alvleesklier meer insuline aan kan maken om de verminderde gevoeligheid op te vangen. Op een gegeven moment lukt dat echter niet meer en ontstaat er diabetes type 2.

Hiermee hebben we de bekendste gevolgen van overgewicht op lange termijn waarschijnlijk wel gehad. Er zijn naast een hoger risico op diabetes en hart- en vaatziekten echter nog andere, minder bekende gevolgen.

Overgewicht kan bewegen lastiger maken

Pijn bij het bewegen is één van de mogelijke gevolgen op korte termijn van overgewicht. Je lichaam moet met overgewicht harder werken om te bewegen dan als het op gezond gewicht is. Die extra belasting maakt je kwetsbaarder voor problemen zoals de overbelasting van knieën.

Op de langere termijn kan de extra belasting ook vroegtijdige slijtage van gewrichten (artrose) in de hand werken. Daardoor wordt bewegen nog weer sneller pijnlijk en dus lastiger.

Overigens is het niet alleen de extra belasting die de kans op pijnlijke gewrichten vergroot. Mensen met overgewicht hebben ook grotere kans op artrose in bijvoorbeeld de handen. Hoe dat precies komt is nog niet helder. Het lijkt er echter op dat kraakbeen last heeft van bepaalde stoffen die vetcellen produceren. Of misschien produceren vetcellen van mensen met overgewicht juist te weinig van een bepaald stofje. Hoe dan ook loopt de kwaliteit van kraakbeen terug en daarmee groeit de kans op artrose.

Overgewicht beïnvloedt vruchtbaarheid

Overgewicht, en dan weer vooral een grote buikomtrek, verstoort ook de hormoonhuishouding. In buikvet worden namelijk hormonen aangemaakt. Meer buikvet zorgt dus voor meer hormonen, vooral testosteron. Dat testosteron wordt omgezet in oestrogeen, waardoor er daarvan meer in het lichaam is.

Bij vrouwen is veel oestrogeen normaal gesproken een teken dat er een eitje aan het rijpen is. Het brein gebruikt een verhoogd oestrogeengehalte dus als signaal om minder van het hormoon aan te maken dat eitjes laat rijpen. Daardoor gaan er geen eitjes rijpen en is de mentruatiecyclus verstoord.

Ook bij mannen verandert buikvet de huishouding van testosteron. Bij hen lijkt het probleem echter te zijn dat testosteron zich graag ophoopt in het buikvet. Doordat testosteron vastzit in de buik is het in de rest van het lichaam minder beschikbaar. Testosteron is belangrijk voor de vruchtbaarheid van mannen, die dus vermindert door de lagere vrije beschikbaarheid.

Problemen in het maag-darmstelsel

Het zal je waarschijnlijk niet verbazen dat een grote hoeveelheid buikvet ook problemen veroorzaakt voor je maag-darmstelsel. Een aantal voorbeelden daarvan:

• Galstenen komen vaker voor doordat de galblaas minder beweeglijk is als er veel vet in de buikholte zit.
• Vet kan zich ophopen in de lever die daardoor vervet en grotere kans loopt om ontstoken te raken.
• Een grote hoeveelheid vet in de buikholte geeft extra druk op het middenrif waardoor maagzuur de slokdarm in kan. In de slokdarm zorgt maagzuur voor pijn; dit is wat we vaak brandend maagzuur noemen.

Meer risico op kanker door overgewicht

Overgewicht verhoogt het risico op kanker. Dit verhoogde risico is overtuigend aangetoond voor 13 soorten kanker, volgens het Amerikaanse Center for Disease Control (CDC). Dat zijn:

• Een bepaalde vorm (adenocarcinoma) van slokdarmkanker
• Borstkanker na de menopauze
• Dikke darm- en rectumkanker
• Baarmoederkanker
• Galblaaskanker
• Maagkanker
• Nierkanker
• Leverkanker
• Eierstokkanker
• Alvleesklierkanker
• Schildklierkanker
• Een bepaalde vorm (meningioma) van hersenkanker
• Multipel myeloom (de ziekte van Kahler)

Overgewicht is overigens niet de enige mogelijke factor bij het ontstaan van deze vormen van kanker. Mensen zonder overgewicht kunnen ze ook krijgen. Ook krijgt lang niet iedereen met overgewicht kanker. Volgens KWF Kankerbestrijding wordt ongeveer 4% van het aantal jaarlijkse kankergevallen veroorzaakt door overgewicht.

Overgewicht en psychische problemen

Naast de lichamelijke effecten zijn er ook mogelijke psychische gevolgen van overgewicht. Onderzoekers hebben aangetoond dat overgewicht zorgt voor minder goede doorbloeding van de hersenen en daarmee de kans op de ziekte van Alzheimer groter maakt. Het risico op andere psychische problemen zoals depressie, ADHD en schizofrenie wordt hierdoor ook groter.

Maar ook zonder doorbloedingsproblemen kan overgewicht zorgen voor psychische problemen. Dan zijn we weer zo’n beetje terug bij het vervelende schoonheidsideaal dat ik aan het begin van dit artikel al noemde. Als je niet voldoet aan de “standaard” van wat mooi en goed gevonden wordt kan dat zorgen voor een laag zelfbeeld, een slecht lichaamsbeeld en zelfs depressieve gevoelens.